پای درس عالِم آل محمد (ص)

تبیین:   

امامان معصوم (علیهم‌السلام) همگی نور واحد هستند و هر کدام به تبع شرایط روز جامعه، شیوه های تربیتی و تبلیغی متفاوتی را انتخاب می‌کردند. برخی از آنها اولیاء خدا، شرایط تبلیغ و تبیین دین در محافل برایشان سخت‌تر بود و برخی راحت‌تر. در این میان، امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا (ع) از اجبار خلیفه ظالم عصر خود برای پذیرش ولایت عهدی استفاده کرد و ضمن رسیدگی به امور شیعیان، توانست محافل بحث و مناظرات علمی گسترده ای را برگزار کند.

گفته می‌شود حضرت امام رضا (ع) در مدت اقامت کوتاه خویش در مرو (خراسان امروزی)، با عالمان ادیان دیگر مناظرات متعددی داشتند که از جمله مشهورترین آن‌ها مناظره با «جاثلیق» مسیحی و «رأس‌الجالوت» یهودی است. این مناظرات را شیخ صدوق، در کتاب «عیون اخبارالرضا» آورده است.

شاید برای برخی این سوال مطرح باشد که چرا امام رضا (ع) با عنوان «عالم آل محمد» مشهور شده است؟ حجت الاسلام سیدامین میرعلایی استاد حوزه و دانشگاه در این رابطه گفته است: «اهل بیت (ع) همه اهل علم و گنجینه معرفت اند. رسول اعظم (ص) می‌فرمایند: من شهر دانش‌ام و علی دروازه آن است؛ هر کس دانش می‌جوید، باید از آن دروازه وارد شود. امام محمدباقر (ع) به باقرالعلوم مشهوراند. در جامعه کبیره می‌خوانیم که اهل بیت (ع) مخازن علم هستند. هرکدام از حضرات معصومین (ع) در یک ویژگی ممتاز بودند و امام رضا (ع) به عالم آل محمد (ع) مشهور شدند. مأمون مناظرات زیادی با ادیان مختلف از جمله مسیحیان و یهودیان با امام رضا (ع) برگزار می‌کرد تا به زعم خودش امام را شکست دهد، اما آن امام همام پیروز همه‌ آن مناظرات بود. در دوران امام رضا (ع) جلسات و مباحث علمی بسیار رشد کرد و توان علمی امام در آن عصر مشاهده شد، لذا عنوان عالم آل محمد (ع) به امام رضا (ع) داده شد.»

همچنین حجت‌الاسلام و المسلمین مهدوی مهر در این باره می‌گوید: «امام رضا (ع) با استدلالات، زبان‌ها و علوم مختلف آشنایی داشتند که این استدلال‌ها عقلی و منطقی بود، لذا باید به این ویژگی حضرت رضا (ع) توجه داشته و ایشان را با این ویژگی به مردم معرفی کرد.  در تمام بحث‌ها و مناظرات معمولا یک نوع تعصبی در افراد دیده می‌شود، اما امام رضا (ع) استدلالات قوی و برهان‌های قاطع خود را به دور از تعصب و یکجانبه‌نگری مطرح می‌کردند و یک نگاه محترمانه به افراد مقابل خود که سرآمدترین افراد در دین و قوم خود بودند، داشتند؛ همین ویژگی باعث شده بود تا قابلیت پذیرش در افراد بالا رود و دیده می‌شد که در انتهای مناظره افراد به اسلام روی می‌آوردند». 

حجت‌الاسلام مهدوی مهر با بیان اینکه امام رضا (ع) در اخلاق‌مداری بسیار برجسته بودند و همین اثر بسیاری بر جذابیت کلام و تحکیم مبانی حضرت رضا (ع) داشت، بیان می دارد که «با اخلاق‌مداری است که انسان نفوذ کلام پیدا می‌کند که این درس را باید از امام رضا (ع) آموخت.»

بر اساس نقل‌های معتبر، امام رضا علیه السلام در تمامی مسائل فردی و اجتماعی اخلاق مداری را به شيعيان خود گوشزد می‌کردند؛ در واقع، سیره عملی ایشان، الگویی مناسب در سبک زندگی اجتماعی شیعیان به شمار می‌رود.

از عبدالله بن صلت نقل شده که «من در سفر امام رضا(ع) به خراسان، در خدمت ایشان بودم. دستور فرمود که سفره غذا را پهن کنند. در کنار سفره ایشان، تمام غلامان آن حضرت از سیاهان و غیر آنها گرد آمدند. من به آن جناب عرض کردم: فدایت شوم. کاش برای اینها سفره جداگانه‌ای انداخته می­شد. امام(ع) فرمودند: پروردگار ما، یکی است و پدر و مادر ما هم یکی، و پاداش همه بر اساس کردار است.»

همچنین نقل کرده است که «هرگز اتفاق نیفتاد که امام رضا(ع) در سخن گفتن به کسی جفا کند. هر که با او گفت‌وگو می‎کرد، کلامش را قطع نمی‎‌کرد و فرصت می‎ داد تا آخرین سخن خود را بگوید. اگر کسی حاجتی نزد او می‌آورد، در صورت امکان ابداً او را مأیوس نمی‌کرد. ندیدم در حضور کسی پایش را دراز کند و تکیه بزند. سراغ ندارم که به غلامانش ناسزا بگوید. ندیدم آب دهان را به زمین بیندازد و با صدا و قهقهه بخندد؛ بلکه تنها تبسم می‎‌کرد.»

وجود این امام همام و این آفتاب هدایت، زینت‌بخش سرزمین ما و مایه فخر و مباهات مردم ایران عزیز است و جا دارد که تا ابد، خدای مهربان را بر این نعمت شکر گوییم. نسیم اسدپور